Dünden bugüne medeniyetin beşiği Türkistan

İnsanlık tarihinin en büyük hadisesi Hazreti

 

Muhammed’in (aleyhisselam) İslam’ı tebliğidir. İkincisi Sahabe-i kiram ve Tabiîn'in hizmetleri gelir. Bundan sonra belki de İslam tarihinin en büyük olayı “Türklerin Müslüman olmasıdır.”
Türkler Müslüman olduktan sonra İslam dinine bütün varlıkları ile sahip çıktılar, kendilerini bu yüce dine vakfettiler. Hatta bu emaneti Araplardan teslim alarak "İlay-ı Kelimetullah" bayrağını yeni iklimlerde, yeni coğrafyalarda dalgalandırdılar.

 

Mümbit arazileri ile boy gösteren Maveraünnehr (Amuderya -Sırderya ırmakları) bölgesinin bulunduğu vadi, Rus işgaline kadar “Uluğ Türkistan”ın kalbi idi. Bu coğrafyadaki şehirler dünyanın en büyük İslam beldeleri hâline geldi; binlerce âlim, evliya ve devlet adamı yetişti, yüz binlerce kitap yazıldı.

 

Mesela bunlardan en önemli olanlarına bakacak olursak: Büyük İslam âlimi ve evliyası, muhaddislerin en büyüklerinden İsmail Buhari, Türklerin itikat cihetinden imamı olan Ebû Mansûr el-Mâtürîdî, cebir ilmini keşfeden Harezmî, âmâ olmasına rağmen Hazreti Muhammed’den (aleyhisselam) haber aramak için Horasan, Irak ve Hicaz’ı dolaşan Tirmizi, yine büyük hekim Râzi ve astronom Fergani bu coğrafyadan beslendi.

 

SAHABE-İ KİRAM VE TABİİ’NİN ESERİ

Türkistan’ın Müslüman olması Sahabe-i kiram ve Tabiîn'in sayesinde oldu. Peygamberimizin vefatından hemen sonra, özellikle Hazreti Ömer zamanında önce İran fetholundu. Meşhur Kadisiye zaferinden sonra da bütün aşağı Türkistan fethedildi. Türklerin İslam’la şereflenmesine Peygamberimizin Sahabeleri ve Tabiîn vasıta oldular. Sahabe-i kiram ve tabiin İslamiyet’i yaymak için evlerini, ailelerini, yurtlarını terk edip bir daha dönmemek üzere dünyanın en ücra yerlerine ulaştılar. Bugün eski dünyanın birçok yerinde olduğu gibi Türkistan'da da pek çok sahabe ve Tabiîn'in kabirleri vardır.

 

“YAŞAYAN SULTAN”

Mesela bunlardan birisi Sevgili Peygamberimizin amcası Abbas'ın oğlu ve Peygamberimize çok benzeyen büyük sahabe Kusem bin Abbas hazretleridir. Semerkant'ta yaptığı bir hücum esnasında şehit oldu. Mezarı zamanla Müslümanlar tarafından mukaddes bir ziyaretgâh hâline getirildi. Halk O’na Kur’ân-ı kerimde “Allah yolunda öldürülmüş olana ölü demeyiniz!” âyetinin hükmü ile “Şah-ı Zinde” yani “Yaşayan Sultan” adını verdi.

TÜRKLER KİTLE HÂLİNDE MÜSLÜMAN OLDULAR

İslam’ın hidayet güneşi 9. asırdan itibaren Türkistan boyları arasında süratle yayılmaya başladı. Bu ise İslam tarihinin akışını değiştirecek çok büyük bir olay ve belki de bir dönüm noktasıdır. Tereddütsüz diyebiliriz ki bu şekilde milyonları aşan insanların büyük kitleler hâlinde Müslüman olmaları, eski dünyada Müslüman milletleri arasında yalnız Türk milletine nasip olmuştur. 
Bu da; kabile kabile, boy boy hatta oba oba, bıkmadan, usanmadan, yorulmadan, bu step Türkleri arasında dolaşarak İslamiyetin Türkler tarafından benimsenmesini ve kabulünü sağlayan, onları dinî yönden eğiten, öğreten, fedakâr, Müslüman mücahitler sayesinde olmuştur.

 

KUTEYBE BİN MÜSLİM HAZRETLERİNİN HİZMETLERİ

Özbekistan’ın Maveraünnehr bölgesini fetheden ve Türklerin İslamiyet ile şereflenmesinde en büyük rolü olan Kuteybe bin Müslim hazretleridir. Bu büyük mücahit maalesef gençliğimiz tarafından hemen hemen hiç bilinmemekte, tanınmamaktadır.
Büyük İslam âlimi Abdulhakim Arvasi hazretleri “Türkistan ateşperest idi. Emevilerin hilafeti zamanında Kuteybe isminde Müslüman bir kahraman İslam dinini buralara yaydı” demiştir.

PEK ÇOK CAMİ VE MESCİD YAPTIRDI

Kuteybe bin Müslim hazretleri İslam’ın Türkistan’da yerleşmesi ve Türklerin Müslüman olması için canla başla çalıştı. Pek çok cami ve mescit yaptırdı. Baykent şehrinde bilhassa mihrabı ile meşhur muazzam bir sanat eseri olan Cuma Camii'ni inşa ettirdi. Kıymetli taşlarla süslü olan muhteşem mihrabın civardaki camilerde bir örneği yoktur.

Buhara’nın iç kalesinde yer alan, daha önce Budist tapınağı iken sonra ateş evine çevrilen Mecusi mabedin yerine Mah-i Ruz Camii'ni bina etti. Kuteybe bin Müslim hazretleri Türkistan'da fethedilen istisnasız bütün şehir, köy ve kasabalara da camiler, mescitler yaptırdı. Bazı hâllerde ise fethin bir sembolü olarak şehrin en büyük ve önemli mabedini camiye çevirdi.

 

TÜRK EVLERİNE ARAP MİSAFİRLER

Kuteybe bin Müslim hazretleri Buhara’daki yerli Türklerin yarısından çoğunun evine, seçkin Müslüman Arapları misafir olarak yerleştirdi. Böylece yeni Müslüman olan Türklerin dinlerini en güzel şekilde öğrenmesini sağladı. Bu sebeple Buhara'da İslam’ın yayılması çok süratli oldu. Buhara, Buhara-yı şerîf (Şerefli Buhara) olarak şanlı tarihimizde yerini aldı.

BÜTÜN PUTLARI YAKTI

 

Kuteybe bin Müslim Hazretleri Semerkant’ta evlerde eski dinlerden kalan ne kadar heykel varsa toplattırdı. Daha sonra bu heykeller bir meydana getirildi. Heykel yığını sanki büyük bir köşk gibi oldu. Müslüman Fatih Kuteybe hazretleri halkın bu hassas meseleye göstereceği tepkiye hiç aldırmadan ayağa kalkarak, kendisine ateş getirilmesini istedi. Getirilen ateşten eline bir parça aldıktan sonra putların yığılı olduğu meydana doğru ilerledi. Yüksek Sesle “Tekbir” getirdi. Sonra da bir zamanlar binlerce insanın taptığı putları gözleri önünde ateşe verdi. Putların yanıp kül olmasından sonra yerli halktan kalan bir kısmı da Müslüman oldular…
Kuteybe bin Müslim hazretleri 714 senesinde şehit oldu. Türbesi Özbekistan'ın Fergana vadisinde, Andican vilayetinin Pamuklu köyündedir. Geçtiğimiz senelerde bu mücahidin mezarını arayarak bulduk. Türkistan halkının aradan asırlar geçmiş olmasına rağmen kendisine hâlâ büyük bir veli, ermiş, şeyh, imam gözü ile bakmaları, kabrini bir ziyaretgâh olarak kabul etmeleri ve derin bir saygı ve bağlılık duymaları O'nun Türklerin nazarında nasıl kutsi bir yer işgal ettiğini ve dinî duygularına nasıl tesir ettiğini açıkça göstermektedir.

 

 

Müstakbel Osmanlı şeceresinin hepsi kökünde Maveraünnehr bölgesini bulacaktı. Zira Selçuklularla, Osmanlıların dedeleri Oğuz Türkleri idi. X. asırda Türkistan coğrafyasından Türkler teker teker değil, ordular hâlinde Türkistan dışına doğru ilerliyordu.

Mesela İstanbul’un en büyük velilerinden Buharalı olup Seyyid olan Emir Ahmed-i Buhari hazretleri, Kayseri’de bulunan Seyyid Burhaneddin, Bursa’da metfun Seyyid Emir Sultan hazretleri, Kanuni Sultan Süleyman’ın cenazesini yıkayan, Seyyidlerin Reisi yani Nakîbü’l eşrâf Esseyid Taşkendi, Ankara Çamlıdere’deki Şeyh Ali Semerkandi hazretleri gibi pek çok âlim ve evliya o coğrafyadan Anadolu’ya geldi.

 

 

Maveraünnehr bölgesinde doğup dünyanın her bir coğrafyasına yayılan ilim, kültür ve sanat ışığı, ufukta Moğol tehlikesi görünmeye başlaması ile sekteye uğradı. Bu Türkistan medeniyetini sarsacak dehşette oldu. Moğollar İslam memleketlerine yayılan bu tesiri kırmak için, önüne çıkan her şeyi yaktı yıktı. Âdeta taş üstünde taş, baş üstünde baş bırakmadı. Paha biçilemeyecek kitaplar bu istilada kayboldu.

Moğol tehlikesi geçtikten sonra Türkistan medeniyeti kendi küllerinden hayat bulup tekrar canlandı. Timur Han devrinde zirveye ulaştı. Öyle ki bu devrin mimari eserleri, Roma binaları ile boy ölçüşüyordu.

 

 

Moğol tehlikesinden sonra bu defa da 19. asırda dünyanın en hızlı büyüyen emperyalist gücü Rusya, Türkistan’ı istilaya başladı. Günde yüz kırk kilometrekareyi ele geçiriyordu. Sırasıyla Özbekistan’ın mühim beldeleri 1865 Taşkent, 1866 Hokand, 1868 Semerkant, 1873-1875 Hive ve Buhara’yı işgal etti.

Türk Hanlıkları ülkelerini müdafaa için kahramanca savaştılar. Zira insanlık tarihinin en korkunç zulümleri yaşanıyordu. Yüz binlerce biçare Türkistanlı, kadın, çocuk katledildi. Her tarafta oluk gibi Türk kanı aktı. Bütün evler, dükkânlar yağmalandı; camiler, medreseler yıkıldı, yakıldı. Din adamları öldürüldü veya Sibirya’ya sürgün edildi.

Türkistan’ın yüz yıllardır sakladığı, Emîr Timur’dan intikal eden bütün hazineler Ruslar tarafından yağmalandı. Buhara şehrinin işgalinden sonra yüz tren vagonu altın ve mücevher Moskova’ya götürüldü.

 

 

1917 Çarlık Rusya’sının yıkılmasından sonra Türkistan Türkleri, bu defa da komünizm esaretinden kurtulmak için millî mücadeleye başladılar. Stalin’in zalimce uygulamalarına karşı “Basmacı Harekâtı” adında bir mücadele başlatıldı. Bu 1916’dan 1935’e kadar devam etti. Hiçbir diplomatik ve mühimmat desteği alamayan Türkistan Türkleri bu mücadelede başarısız oldular.

Bugün Özbekistan sınırları içerisinde bulunan, mümbit (verimli) arazileri ile boy gösteren Fergane Vadisi’ndeki vahşet akıllara sığmazdı. 1917-1923 yıllarında nüfusun üçte biri katledildi. 1922-1935’te bir milyondan fazla Türkistanlı; İran, Afganistan ve Doğu Türkistan’a kaçtı. Ayrıca, 1923-1927 senelerinde 270 binden fazla kişi Sibirya’ya sürgüne gönderildi. “Basmacılar Harekâtı” neticesinde 7 milyon Türkistanlı öldürüldü.

Sovyet Birliği devri Türkistan Türklerine daha büyük felaket ve facialar getirdi. İslamiyet tamamen yasak edildi. İnsanları dinsizleştirilmek için din aleyhine büyük propagandalar yapıldı. Mezarlıklar, türbe ve camiler yakıldı. Bütün Türkistanlılar demir perde gerisinde, açık hapishane hayatı yaşadılar.

 

 

1990’lı yılların başında, devlet ve millet olarak önümüze çok nadir çıkabilecek bir şans kapısı açıldı. Büyük Türk milletinin darmadağın edilmiş fertleri, yeniden birbirine kavuşma imkânı elde etti. Yıllar yılı hasret çeken soydaşlar, artık birlikte hareket edecek, birlikte hasret giderebilecekti.

1991’de Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin dağılması ile ortaya çok çeşitli müstakil devletler çıktı. Bunlardan Türkiye ile tarihî bağları olan, dinî-millî birliği bulunan Türk cumhuriyetleri artık hürriyetine kavuşmuştu. Türkiye olarak çeşitli kuruluşlar vasıtasıyla bu ülkelerin her türlü meseleleri ile yakından ilgilendik. Bugün Türk Devletleri Teşkilatı’nın kurulması ise Türklerin istikbali açısından bir dönüm noktası oldu. Zira millî, manevi, kültürel değerlerimizin bir bütün olarak yeniden gelişmesinde önemli bir faktör olarak görülebilir. Türk topluluklarının bu yeni tarihî dönemde elde edecekleri “ortak millî kimlik”, müşterek kültür dairesinin nirengisini teşkil etmektedir. Bu sebeple dil, din ve sair unsurların kuvvetlenmesine, gelişmesine kıymet vermek, tarihte olduğu gibi, gelecekte de insanlığın hasretle beklediği “Türk Asrı” yeniden neşvünema bulacaktır…