ABD ve Zengezur Koridoru

Geçen perşembe günü Azerbaycan ile Ermenistan, iki ülkenin “birbirlerinin toprak bütünlüğüne ve egemenliklerine saygı gösterme temelinde bir barış antlaşmasına ulaşmak için ilişkilerini normalleştirme niyetinde olduklarını” ve “bölgede uzun zamandır beklenen barışın temini için tarihî bir fırsat bulunduğunu” açıkladılar. Aynı açıklamada iyi niyet göstergesi olarak iki ülkenin ellerindeki savaş esirlerinden bir bölümünü karşı tarafa iade edecekleri ve Ermenistan’ın 2029 İklim Değişikliği Zirvesi’nin ev sahipliğine talip olan Azerbaycan’ın adaylığını destekleyeceği de ifade edildi.

 

Bu açıklamanın yapıldığı gün Avrupa ve Avrasya İşlerinden Sorumlu ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı James O’Brien Bakü’de Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’i ziyaret ediyordu. O’Brien iki hafta önce, Azerbaycan ile Ermenistan arasında bir barış için fırsat gördüklerini ve tarafların doğrudan veya ara bulucular yoluyla birbirleriyle görüşmelerini teşvik ettiklerini söylemişti. O’Brien ayrıca Orta Asya ile Türkiye’yi birbirine bağlayacak Zengezur Koridoru konusuna da değinmiş ve kamuoyunda farklı yorumlara yol açan şu sözleri sarf etmişti:

 

“Bu ticaret yolunun bir parçası olma fırsatını memnuniyetle karşılarız. Eğer bunu barışçıl yollarla takip etmeme kararı alınırsa, o zaman bu tür bir ticaret yolunun oluşmasını engellemek için elimizden gelen her türlü aracı kullanmak zorunda kalacağız.”

 

O’Brien’ın Zengezur Koridoru’yla ilgili sözlerinden anlaşıldığı kadarıyla, ABD söz konusu yolun Ermenistan üzerinden geçmesini istiyor. İran üzerinden geçecek bir güzergâha ise sonuna kadar karşı. Bu arada, iki ülke arasında barıştan söz eden ABD’nin, Karabağ’daki anti-terör operasyonundan sonra “Azerbaycan’la ilişkiler eskisi gibi olmayacak” söylemiyle üst düzey Azerbaycanlı devlet görevlilerinin ABD’ye girişine yasak koyduğunu ama Azerbaycan Dışişleri Bakanını da Karabağ konusunda görüşmeler yapmak üzere ABD’ye davet ettiğini bir tutarsızlık örneği olarak zikretmekte fayda var. Başta bazı Kongre üyeleri olmak üzere ABD’li yetkililerin sık sık Azerbaycan’ı hedef alan açıklamalar yapmaları ve Ermenistan’ın bile “şaşırdığı” şekilde Erivan’a şartsız destek vermeleri Bakü’de ABD’ye olan güveni sıfırlamış durumda.

 

Açıkçası Bakü için, Azerbaycan toprağı olan Nahçivan ile Azerbaycan’ın geri kalanını birbirine bağlayan kara ve demir yollarının hangi ülke üzerinden geçeceğinin çok önemi yok. Şayet Ermenistan Azerbaycan’ın sınırlarını tanıdığı ve Karabağ üzerinde doğrudan ya da dolaylı hak iddialarından sonsuza kadar vazgeçtiği bir barış antlaşması imzalarsa, yolun Ermenistan üzerinden geçmesinde bir beis görülmüyor. Erivan yönetiminin, koridorun kendi topraklarından geçecek kısmına gümrük kapıları kurmak istemesine ise Azerbaycan karşı çıkıyor. Kendi ülkesinin iki parçasını birbirine bağlayacak bir yolda sınır geçişleri olmasını Bakü haklı olarak anlamsız buluyor.

 

Hâlen Zengezur Koridorunun Azerbaycan tarafındaki yol inşaatları tüm süratiyle devam ediyor. Azerbaycan, İran güzergâhı konusunda Tahran yönetimiyle mutabakat içinde olunduğunu ve gelecek yıl koridorun işler hâle geleceğini düşündüklerini dile getiriyor. Yolun İran üzerinden geçecek olmasına ne kadar karşı çıksa da hâlihazırdaki tutumuyla ABD’nin bunu engellemek için Azerbaycan ya da İran üzerinde uygulayabileceği herhangi bir yaptırım bulunmuyor.

 

Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev, ADA Üniversitesi tarafından düzenlenen “Karabağ: 30 Yıl Sonra Eve Dönüş” başlıklı uluslararası konferansta yaptığı konuşmada Azerbaycan’dan Türkiye’ye ulaşacak demir yolu hattı ile ilgili olarak, Ermenistan tarafının demir yolu konusundaki taahhütlerini yerine getirmediğini, bırakın inşaata başlamayı henüz bir fizibilite çalışması bile yapmadığını ifade ettikten sonra, koridorun İran’dan geçmesine ABD’nin yaklaşımıyla ilgili şöyle konuştu:

 

“Ermenilerin henüz hiçbir çalışmaya başlamadığı bu yola ihtiyaçları olmadığını gösteriyor. Bu durumda, Nahçıvan ve Türkiye’ye uzanacak bu bağlantı için başka bir seçenek aramak zorundaydık. İran tarafıyla, bir ‘by-pass’ inşa etme konusunda anlaştık. Daha fazla paraya mal olacak ama bu bir seçenek. İnşaat başladı. İranlı yetkililerin de katıldığı bir temel atma töreni bile düzenledik. Zengilan’da kara yolu ve demir yolu köprülerinin inşaatı devam ediyor. Ermenistan çok şey kaybediyor. Bu koridor sadece Azerbaycan’la Nahçıvan’ı birbirine bağlamayacak, aynı zamanda Çin ve Orta Asya’dan Avrupa’ya uzanacak bir nakliye koridoru olacak. Yıllık ortalama 5-7 milyon ton mal taşınacak. Bu tutumuyla Ermenistan kendisini böyle bir imkânın parçası olmaktan mahrum bıraktı. Biz yolu İran’la yapmaya karar verince de şikâyete başladılar. Amerikalı dostları da hemen açıklama yaparak yolun İran’dan geçmesine izin vermeyeceklerini söylediler. Nasıl izin vermeyeceklermiş? Yolu bombalayacaklar mı? Bu sorumsuz açıklamalar bunları yapanlara hizmet etmiyor.”

 

Gerçekten de ABD’nin Zengezur Koridoru’nu engellemek için ne yapacağını merakla bekliyoruz. Asıl niyetlerinin İran’ı dışarıda bırakmak değil, Çin-Orta Asya-Azerbaycan-Türkiye ticaret hattını sekteye uğratmak olduğunu da düşünmüyor değiliz.