Tefsîr nedir, müfessir kimdir -1-

 

İslâmî ilimlerden biri olan "Tefsîr" lügatte, “örtülü ve kapalı olan şeyi ortaya çıkarmak, açmak, beyân etmek” demektir. Istılâhta (dînî bir terim olarak) tefsîr; beşer kudreti dâhilinde, Kur’ân-ı kerîm âyetlerindeki Allahü teâlânın murâdını bildiren ilimdir.

Kelâm-ı İlâhî olan Kur’ân-ı kerîmden murâd-ı İlâhîyi anlayıp, bildiren âlimlere "müfessir" denilir. Buna göre tefsîr ilminin mevzûu, konusu Kur’ân-ı kerîmdir. Kur’ân-ı kerîm, Allahü teâlânın kelâmı, sonsuz bilgiler, hükümler, hikmetler ve fazîletler menbaı, kaynağıdır. Allahü teâlâ, onu, insanların en yükseği olan sevgili Peygamberimiz Muhammed aleyhisselâma indirmiştir. Bu sebeple, Kur’ân-ı kerîmi tam olarak yalnız Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) anlamış, kapalı ve anlaşılması zor olan âyet-i kerîmeleri, Eshâb-ı kirâma (radıyallahü anhüm) açıklamıştır. Kur’ân-ı kerîmin esas tefsîri, bizzât Peygamber Efendimizin açıklamaları, yâni hadîs-i şerîfleridir.

Resûlullah’tan (sallallahü aleyhi ve sellem) bu tefsîrleri öğrenen Eshâb-ı kirâm, müfessirlerin ilk tabakasını teşkil ederler. Başta Hulefâ-i râşidîn olmak üzere, İbn-i Mes’ûd, Übey bin Ka’b, Ebû Mûse'l-Eş’arî, Ebû Hüreyre, Enes bin Mâlik ve Abdullah bin Abbâs (radıyallahü anhüm), Kur’ân-ı kerîmin tefsîri husûsunda önde gelen sahabîlerdendir.

Bilhassa Abdullah bin Abbâs, Eshâb-ı kirâmın en âlimlerinden biri olarak tanınmıştır. Tefsîr ilmindeki yüksekliğinden dolayı kendisine; "Tercümânül-Kur’ân", "Hibru'l-Ümme", "Reîsül-Müfessirîn" lakapları verilmiştir. Ancak ona âit bir tefsîr kitabı yoktur. Yalnız tefsîr âlimleri onun bu açıklamalarını tefsîrlerinde nakletmişlerdir. [Fîrûzâbâdî, "Tenvîrul-Mikbâs min Tefsîri İbn-i Abbâs" adıyla 2 cildlik bir tefsîr yazmış, bunda ondan gelen açıklamaları nakletmiştir.]  

Eshâb-ı kirâm, Resûlullah’tan (sallallahü aleyhi ve sellem) öğrendikleri Kur’ân-ı kerîmin tefsîrini, müfessirlerin ikinci tabakasını teşkil eden Tâbiînin büyüklerine öğrettiler. Mücâhid bin Cebr el-Mekkî (v. 103 / M. 721), İkrime (v. 105 / M. 723), Tâvus bin Keysân (v. 106 / M. 724), Atâ bin Ebî Rebâh (v. 114 / M. 732), Alkame bin Kays (v. 102 / M. 720), Şa’bî (v. 105 / M. 723), İbrâhim Nehâî (v. 105 / M. 723), Dahhâk bin Müzâhim (v. 105 / M. 723), Hasan-ı Basrî (v. 121 / M. 738), Mâlik bin Enes (v. 179 / M. 795) (rahmetullahi aleyhim) Tâbiîn devri müfessirlerinin meşhûrlarındandır.

Tâbiînin büyükleri de, Eshâb-ı kirâmdan öğrendikleri bu tefsîrleri, Tebe-i Tâbiîne ulaştırdılar. Süfyân bin Uyeyne (v. 198 / M. 813), Vekî’ bin Cerrâh (v. 917 / M. 812), İshâk bin Râheveyh (v. 233 /M. 848), Ali bin Ebî Talha (v. 143 / M. 760), Kâsım bin Sellâm (v. 223 /M. 837) (rahmetullahi aleyhim) Tebe-i Tâbiînin müfessirlerindendir.