Dedem horoza 'horuz' derdi

“Bu sözü bir Hristiyan’dan duyunca irkildim. O yıllar internet yoktu, kütüphaneye gittim...”

 

“Benim dedem okula hiç gitmemişti. Ama Türkçeyi benden daha özgün konuşuyordu. “Mazot” demezdi dedem, “mazut” derdi. “Horoz” demezdi, “horuz” derdi.

Dedem hiçbir şekilde imla kurallarını bilmiyordu. Ama genlerinde Türkçe’nin ikinci hecesinde “o” olmayacağı kodu olduğu için horoz sözcüğünün ikinci hecesini otomatik olarak değiştirip horuz yapıyordu. Küçük ünlü uyumu yani…

1995 yılında 92 yaşında vefat eden bilge dedeme bazen bazı kelimelerin ne anlama geldiğini sorardım. O da kendince cevaplar verirdi.

Sık sık “Lâ havle velâ kuvvete illa billah’il aliyyil azim” derdi.

Bunun ne anlama geldiğini sormuştum.

“Bilemiyorum oğlum” demişti.

Aradan 3-5 sene geçmişti. Üniversite öğrenimi için 1985 yılında İstanbul’a gittim.

Üsküdar’da okuyordum. Heybeliada’da memur olan halamı ziyarete gitmiştim. Adanın sahilinde oturuyordum. Hatırladığım kadarıyla küçük oğlunun adı Blago ya da Pano olan bir Ermeni Hanım denize çok yaklaşan evladına sitem ederek aynen şöyle seslenmişti:

“ Lâ havle velâ kuvvete! Sen beni çok üzoorsun be evladım.”

Bu sözü bir Hristiyan’dan duyunca irkildim. O zamanlar internet filan yok. Kadıköy’deki bir kütüphaneye gittim. Dini kitapları karıştırırken bu sözün anlamını orada şöyle öğrendim:

“Günahlardan sakınma, ibadetlere güç yetirme, ancak Allah’ın adıyladır” anlamına geliyor deniliyordu...

Bu yaşadıklarım bana çok büyük bir ders vermişti. Yani, Müslüman olmayan bir Ermeni bile bu kültürün insanı olarak dînî bir tabiri bir atasözü gibi bir deyim gibi söyleyerek evladına sesleniyordu.

Teknoloji hızla gelişiyor. Hayatımıza Endüstri 4.0 kavramı hızlıca giriş yaptı. Nesnelerin interneti diye bir söz herkesin dilinde. Birbiriyle haberleşen makineler çağına girdik. Bu ortamda bilgi üretemeyen toplumların her şeyi yok olmaya doğru gitmektedir. Dünya üzerindeki 215 irili ufaklı ülke arasında 17. ekonomik büyüklüğe sahip olan Türkiye’nin önü açıktır. Bizi hiçbir kuvvet geriletemeyecektir, yeter ki kültürümüze, dilimize sahip çıkalım dilimizi yaşatacak üretkenliği yerine getirelim.