Mahalle kafeleri Çırağan’la yarışıyor! Zıvanadan çıktılar

KAAN ZENGİNLİ'NİN HABERİ - Pandemiyle başlayan küresel ekonomik kriz, ülke ekonomilerine derinden etkiledi. Enflasyonist ortam, başta temel gıda fiyatları olmak üzere birçok gider kaleminin yükselmesine neden oldu. Enerji fiyatlarında yaşanan artışlar ciddi boyutlara ulaştı. Salgının atlatılmasıyla birlikte Avrupa ülkeleri enflasyonu dizginlemeye ve mali politikalarını düzeltmeye başladı. Türkiye’de sıkı para politikasına geçildi. Ancak bu kriz, ülkemizde daha önce görmeye pek alışık olmadığımız ‘ticari etiğin bozulmasına’ neden oldu. Daha fazla kazanma hırsıyla hareket edenler ‘fırsatçılık’, ‘stokçuluk’ ‘vurgun’ gibi kelimeleri sık duymamıza neden oldu. Döviz 1 artarken kira, temel gıda, otomobil fiyatları 3 arttı. Tarladan 3 liraya çıkan domates, market rafında 40 liraya satıldı. İstanbul’daki 2+1 daire parası, Amerika’da bir villanınkiyle eş değer hâle geldi. Tatil yapmak lüks oldu. Turistler bile Türkiye’deki otel fiyatlarının yüksek oluşu nedeniyle rotayı başka ülkelere çevirdi. Daha çok kazanma hırsı, temel gıda fiyatlarını âdeta uçurdu. Marketler 5 liraya aldıkları ürünü 45 liraya satar oldu. Öyle ki durum ‘marketlerin kapatılmasına’ kadar ilerledi. Son olarak restoranların fahiş menüleri karşımıza çıktı. Avrupa’nın göbeğindeki restoranların menü fiyatları, Türkiye’nin çok altında kaldı. Öyle ki Avrupa’da asgari ücret alan bir tüketici, ortalama bir restoranda maaşının yüzde 1 ile gayet doyurucu bir yemek yerken, Türkiye’de bu oran yüzde 10’a kadar çıktı. 

BIGMAC ENDEKSİNDE ZİRVEYE OYNUYORUZ

Dünyaca ünlü ekonomistlerin kullandığı BigMac Endeksi de Türkiye’deki gıda fiyatlarının fahiş boyutlara ulaştığını net şekilde gösteriyor. Dünyanın hemen her ülkesinde restoranları bulunan McDonald’s’ın en favori sandviçi BigMac, döviz kurunun asıl değerini belirlemek için kullanılıyor. The Economist dergisi tarafından kullanılan endeks, aynı standartlarda satılan BigMac’in ABD doları cinsinden değerini yerel para birimiyle ölçüyor. Türkiye’de bölgesel farklılıklar göstermekle birlikte BigMac menü fiyat 220 lira ile 250 lira arasında değişiyor. Bu da aşağı yukarı 7-8 avroya tekabül ediyor. Avro bölgesinde aynı menünün fiyatı 5 avro, ABD’de 5 dolara satılıyor. Ülke vatandaşlarının kazancı ve gıda harcamalarını kıyaslayan BigMac Endeksi’nde de dünya ortalamasının çok üzerindeyiz. 

BİFTEK 1.000 TL, FRANSA’DA 10 AVRO

Avrupa’da restoranlarda yenilen yemek ücretleri de Türkiye’den daha pahalı. Örneğin Fransa Lyon’da ortalama bir restoranda bir porsiyon bifteği 10-11 avroya yemek mümkün. Ancak Türkiye’de aynı bifteği yemek 1.000-1.200 liraya yiyebiliyorsunuz. Aynı şekilde İtalya’da ortalama bir restoranda 10 avroya levrek yiyebiliyorken, Türkiye’de ortalama bir restoranda porsiyon levreğin fiyatı 800 liradan başlıyor. Şayet Boğaz hattında yemeyi tercih ederseniz bu rakamlar 1.500 liraları buluyor. 

MAAŞIN BÜYÜK KISMI TEMEL GIDAYA GİDİYOR

Market alışverişi konusunda da Avrupa fiyatlarının çok yukarısında olduğumuz görülüyor. Örneğin bir Alman aile aylık 250-400 avro civarında bir market alışverişi yaparken, Türkiye’de 4 kişilik bir ailenin market alışverişi aylık minimum 15 bin lira tutuyor. Tabii bu en düşük rakam. Kısacası asgari ücretli bir çalışan Türkiye’de maaşının yüze 80’ini marketlere vermek durumunda kalırken, Almanya’da bu oran yüzde 15’lerde seyrediyor.

FİŞ OYUNU DEVAM EDİYOR, MALİYE DENETİMİ ARTIRDI

Fırsatçılık yalnızca stokçuluk ve fahiş fiyat artışıyla sınırlı kalmıyor. Bugün birçok işletme KDV’den kaçmak için fişlerde oynama yapıyor. Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, restoran ve kafelerin yüzde 1 KDV denetimlerine büfelerin de eklendiğini söyledi.  Şimşek “KDV ‘sıfır’ olan ürünleri satan büfe gibi yerlerde, KDV’ye tabi diğer ürünlerin satışlarının sigara satışı gibi gösterilerek KDV’siz satıldığını tespit eden GİB, vergi ve ceza uygulamalarına başladı” demişti.

ŞİŞLİ İLE MIAMI EŞ DEĞER OLDU

Konut fiyatları, 2021 yılı itibarıyla artmaya başladı. Enflasyonist ortamdan korunmak isteyenler ‘serbest piyasa’ adı altında satılığa çıkardıkları konutlara istedikleri fiyatı yazmaya başladı. Evler değerinin çok üzerinde ilana çıktı. Bu da kar topu gibi büyüdü. Bir satıcı, diğer satıcının ilanını görerek ‘benim evim daha iyi’ mantığıyla daha yüksek fiyat yazdı. Bu da piyasanın dengesini bozdu. Bugün Şişli’deki 2+1 bir daire fiyatına Amerika’da villada oturmanın maliyeti aynı seviyeye geldi.

MARKETE 3 LİRAYA GİREN ÜRÜN, RAFTA 30 LİRA

Hayat pahalılığında zincir marketlerin etkisi büyük oldu. Markete 3 liraya giren bir ürün, 30 liraya rafa çıktı. Gerekçe olarak ise girdi maliyetlerindeki yükselişler gösterildi. Oysaki döviz ve akaryakıt fiyatları yerinde sayarken, market rafları etiketlerini yükseltmeye devam etti. Şirketlerde girdi maliyetlerinin küçük bir kısmını oluşturan işçi ücretleri bile büyük zamlara neden oldu. İngiltere’nin en büyük zincir marketi Tesco, 2023’te kârını yüzde 11 arttırırken, Türkiye’deki zincir marketlerin yıllık kâr artışları yüzde 50-60’ları buldu.

KAFEDEKİ KAHVALTI ÇIRAĞAN İLE AYNI FİYAT

Piyasanın dengesi öyle bozuldu ki, bugün Çırağan Sarayı’nda verilen bir serpme kahvaltı ile herhangi bir kafedeki kahvaltı neredeyse aynı fiyata yükseldi. Örneğin Çırağan Sarayı’nda serme kahvaltı 1.380 TL’den başlayıp 1.580 TL’ye çıkarken, Beşiktaş, Ortaköy’deki herhangi bir kafedeki serpme kahvaltının fiyatının da 1.000 TL’den başladığı görüldü. 

4 DİLİM BÖREĞE 2.400 TL

Sabiha Gökçen Havalimanı’nda çay -ayran içip börek yemek de size 2.499,01 liralık fatura olarak geri dönüyor. Bir bardak çayın 124,95 liradan başladığı fiyatlar, işin içine su böreği girdiğinde 437,33 lira, kıymalı börek tatmak istediğinizde 499,80 lira, yanına bir de ayran almayı denediğinizde 218,66 lirayı buluyor. Boğazınız kuruyup sadece 0,33 ml’lik cam bir şişede su içmeye kalktığınızda, bir bardak çayla aynı fiyatı ödemek durumunda kalıyorsunuz, 124,95 TL. Kafenin aldığı toplamda yaklaşık 2.500 liralık paraya ödediği vergi ise sadece 80 TL.

DÜNYADA DÜŞÜYOR BİZDE UÇUYOR

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) rakamlarına göre; martta gıda fiyatları dünya çapında yüzde 7,7 geriledi. Bazı gıda ürünlerinde fiyat düşüşleri yüzde 25’leri buldu. Hatta şubatta uluslararası gıda fiyatları, son 46 ayın en düşük fiyatına geriledi. Ancak aynı dönemde Türkiye’de yıllık gıda enflasyonu yüzde 70,5 artış olarak kayıtlara geçti. Ülkemizde bazı gıda ürünlerindeki yıllık fiyat artışları yüzde 300’lere kadar ulaştı. Üstelik perakende fiyatlar, üretici fiyatlarındaki artışların yüzde 46’larda kalmasına rağmen durmak bilmedi.

Asgari ücretle kaç litre akaryakıt alınıyor?

Lüksemburg....................1.549
İrlanda.............................1.165
Belçika.............................1.127
Almanya...........................1.072
Hollanda.............................981
Fransa................................943
Slovenya............................826
İspanya..............................732
Malta..................................623
Litvanya.............................569
Portekiz..............................527
Polonya..............................517
Hırvatistan..........................468
Çekya.................................459
Romanya............................448
Slovakya.............................447
Yunanistan..........................445
Estonya...............................427
Türkiye................................425
Letonya...............................397
Macaristan..........................382
Bulgaristan..........................308

FIRSATÇILIK TURİSTLERİ BİLE ÜLKEDEN KAÇIRDI

Fırsatçılık turistleri de etkiledi. Rusya-Ukrayna Savaşı sonrası yoğun göç alan Antalya’da, tersine göç başladı. Kentteki yerleşik yabancı sayısı son 1 yılda 50 bin azaldı. Artan kira fiyatları, yüksek yeme-içme ücretleri ve hayat pahalılığı tersine göçü tetikledi. Antalya’yı terk eden Rus ve Ukraynalılar, rotayı Sırbistan ve Dubai’ye çevirdi. Yalnızca temel gıda değil, otel ve tatil de artık lüks hale geldi. Antalya’da 7 gece her şey dâhil bir tatilin ücreti 200 bin lirayı buldu. Tatil yapmak sadece vatandaşlar için değil, turistler için bile pahalı hâle geldi.

FİYAT ARTIŞINI DURDURACAK ADIM

Ticaret Bakanlığı, son aylarda fiyatlarında artış görülen tavuk etiyle ilgili harekete geçti. Bakanlık, fiyatları düşürmek için tavuğa ihracat yasağı getiriyor. Sektör temsilcileri, bakanlığın beyaz et fiyatlarını düşürmek için çalışma başlattığını, bu kapsamda getirilecek yasakla yurt dışına ihraç edilen tavuğun iç piyasaya yönlendirileceğini belirtti.