Pir-i Hattatin eserlerle yaşıyor

MURAT ÖZTEKİN

İstanbul asırlarca hat sanatının merkezi oldu. Hat sanatını “hat sanatı” yapan isimse Sultan II. Bayezid zamanında yaşayan Şeyh Hamdullah’tı... “Pir-i Hattatin” olarak anılan büyük sanatçı, hatta millî bir kimlik kazandırdı, ortaya çıkardığı tarzla asırlar sonrasına tesir etti. Bu sene ise büyük sanatçının vefatının beş yüzüncü yılı... 1520 yılında vefat eden Şeyh Hamdullah Efendi’nin ölüm tarihi tam olarak bilinmiyor ama eserleri hem camileri hem de müzeleri süslüyor. Biz de beş asır sonra onun eserlerinin izini sürdük...

KİTABELERİ SÜSLEDİ
Şeyh Hamdullah’ın eserlerinden en görünür olanlarından biri Sultanahmet Meydanı’ndaki Firuz Ağa Camii’nde bulunuyor. Büyük sanatçının yazıları, caminin kitabesinde yer alıyor. İstanbul’un meşhur mabetlerinden Bayezid Camii’nin cümle kapısındaki kitabesi de Şeyh Hamdullah’ın sanatının yüksekliğini yansıtıyor. Kitabede celi sülüs tarzında işlenmiş yazılar bulunuyor. Davud Paşa Camii’nin iki kapısının kemeri üzerinde bulunan kitabe de Şeyh Hamdullah’a ait. Hat, dört beyit hâlinde rumi kıvrımlarla süslenmiş ve celi sülüsle yazılmış hâlde. Edirne’deki Bayezid Camii’nin inşa kitabeleri de yine büyük üstadın kaleme aldığı eserlerden. Bugünlerde ibadete açılacak olan Ayasofya Camii’nde de Şeyh Hamdullah’ın bir yadigârı olduğu riayet ediliyor. Sanatçının serlevha hâlindeki “Meşâriku’l-envâr”ı mabette bulunuyordu.

GÜN YÜZÜNE ÇIKMAYI BEKLİYORLAR
Türkiye’deki müzeler de Şeyh Hamdullah’ın eserleriyle dolu. Topkapı Sarayı Müzesi arşivlerinde Şeyh Hamdullah’ın gün yüzüne çıkarılmayı bekleyen onlarca eseri yer alıyor. Sanatçının Sultan II. Bayezid’in için özel olarak yazdığı Mushaf-ı şerif ve Fatih Sultan Mehmed için istinsah ettiği  tıp kitapları Topkapı’da bulunuyor. İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesinin zengin Kur’ân  koleksiyonu  içerisinde de Şeyh Hamdullah’ın yazdığı iki Mushaf ve çok sayıda hat eseri mevcut. Bursa’daki Türk İslam Eserleri Müzesi de Şeyh Hamdullah’ın eserlerine ev sahipliği yapıyor. Sultan II. Bayezid’in hazinedarbaşısı olan Firuz Ağa için yazdığı enamı ise Atatürk Kitaplığında yer alıyor. İstanbul Üniversite Kütüphanesi de büyük sanatkârın en çok eserinin yer aldığı kurumlar arasında. 

‘METROPOLİTAN’DA DA ESERLERİ VAR
Sarıyer’deki Sakıp Sabancı Müzesinin Sakıp Sabancı Müzesi Kitap Sanatları ve Hat Koleksiyonunda da Şeyh Hamdulllah’a ait görülmesi gereken birkaç eser mevcut. Şeyh Hamdullah’a ait bir adet murakka ve iki adet kıta ise Sadberk Hanım Müzesi koleksiyonunda yer alıyor. Dünyanın sayılı müzelerinden biri olan New York’taki Metropolitan Sanat Müzesinde de Şeyh Hamdullah’ın kaleme aldığı iki eser var. Hattat Mahmut Şahin’in teşebbüsleriyle Amasya’da açılan Şeyh Hamdullah Müzesinde ise büyük sanatçının eserlerinden etkilenerek hazırlanan çalışmalar teşhir ediliyor.

YAZILARI İÇİN YARIŞ EDİLİYORDU
Hamdullah Efendi, zamanında hat sanatının beşiği olan Amasya’da 1436’da dünyaya geldi. Devrin hat üstatlarından Hayreddin Maraşi ve Ali bin Yahyâ es-Sôfî’den hattın inceliklerini öğrendi. Aynı zamanda Şehzade Bayezid’le dostluk kurarak onun hocası oldu. Sultan II. Bayezid’in tahta oturmasıyla beraber de İstanbul’a yerleşti. Padişah, bu sanat için her şeyi yaptı; kendisine büyük gelirli araziler ve saraylarda atölyeler verdi. Hamdullah Efendi de en meşhur eserlerini bu zamanda kaleme aldı. Ömrü boyunca 47 Mushaf, sayısız enam ve cüz yazdı. Zamanının eşrafı kendisinin yazdığı bir esere sahip olabilmek için bir birleriyle yarıştı. Okçuluktaki maharetiyle de tanınan Şeyh Hamdullah, Sultan’ın vefatından sonra Alemdağ’da inzivaya çekildi. 1520’de vefat edince Karacaahmet’e defnedildi. Ona hürmeten birçok meşhur hattında gömüldüğü yere, zamanla “Hattatlar Sofası” adı verilir oldu.