Kadim güzellikler halılara düğümlendi

MURAT ÖZTEKİN

Doğu’da el dokumacılığının yapıldığı atölyeler bir bir kapanıp tezgâh sesleri kesilse de Batılı çağdaş sanat dünyası, halıları yeni keşfediyor. Son yıllarda yapılan çağdaş sanat fuarlarında halılardan ilham alan sanatçılar ve eserler öne çıkıyor. ABD’de yaşayan Jason Seife de geleneksel halıları modern sanata taşıyan o sanatçılardan biri... İran kökenli bir ailenin çocuğu olan Seife, âdeta fırça ve boyalarla betondan tuvallere halılar dokuyor! Sanatçının Türk ve İran halılarındaki desenlerle kaplı eserleri, Batı’da büyük rağbet görüyor. “Ailem Amerika’da göçmen olduğu için sanata bir meslek gözüyle bakmadılar ama bana mâni de olmadılar. Sanata daha çok bağlandıkça kendi mirasımızı ve kültürümüzü keşfetmeye başladım” diyen Jason Seife ile bir sohbet gerçekleştirdik...

Yaptığınız eserlerin halılarla olan bağlantısı çok güçlü. Sizin dünyanızda halılar tam olarak nerede duruyor?
Sanata başlamadan çok evvel de halılar zaten hayatımın önemli bir parçasıydı. Doğduğumdan beri kendimi evimde hissettiğim her yerde, ailemde ve akrabalarımda bu halılar vardı. Onlarla birçok hatıram birikti. İlk önce lisede bir dizi sanat eseri meydana getirmek için bir konu seçmemiz gerekiyordu. Ben de halıları seçtim. O zamandan bugüne halıları bir dokuma parçasından daha fazlası olarak görmeye başladım.

Halıları betonlara resmetmek, halı dokumak kadar incelikli bir iş olsa gerek...
Hayatımda hiç halı dokumadım. Bu yüzden dokumak mı kolay yoksa çizmek mi, doğrusu bilemiyorum. Ancak halı dokumacılarına büyük bir saygım var. Aslında onların yaptıklarını becerebileceğimi hiç sanmıyorum. Yaptığım şey, tıpkı dokumada olduğu gibi taslak bir “halı haritası” meydana getirmekle başlasa da eserlerimi ortaya çıkarmak için elbette çok farklı malzemeler kullanıyorum.

Peki, el yapımı halılarda neler buluyorsunuz?
Halıların sanat formu giderek azalıyor, her şey makine yapımına geçiyor ve hızlı imalat, güzellikleri yok ediyor. Benim kuşağım, maalesef bu sanatları öğrenmekle alakadar olmadı. Bu yüzden geleneksel sanatları keşfetmek ve onları yeni nesiller için ilgi çekici kılmak benim temel işim.

HALILAR ÇAĞDAŞ SANATIN İÇİNDE
El dokumacılığını basit bir zanaat olarak görmek sizce doğu mu?
Sanırım halıcılığa “zanaat” veya “el zanaatı” demek adil değil. Bunlar hiçbir zaman basit bir zanaat olmadı. Halılar fevkalade güzel ve zor sanat formlarına sahip. Hepsi yıllarca öğrenmeye ve üretmeye değen şeyler. Bu biçimleriyle çağdaş sanatın içerisinde olmayı hak ediyorlar. Ben de çalışmalarımla olabildiğince bunu vurgulamayı gaye ediniyorum.

Aslında halılar ve halılardan ilham alınarak yapılan eserler son yıllarda Batı’da oldukça rağbet görüyor. Bunu nasıl yorumluyorsunuz?
Sanırım bu geç farkındalık, Batı’daki gerçek kültür ve tarih eksikliğinden kaynaklanıyor. Ama dediğiniz gibi gün geçtikçe daha fazla insan kadim güzellikleri fark ediyor, onlarla irtibat kuruyor. Nesilden nesile taşınan bu sanat formunda hayata ve tarihe dair güzel şeyler saklı. Zamana direnen böyle şeyler çok güçlü. Hâliyle Batı’daki insanlar, kültürel olarak bağlı olmasalar bile halılarla irtibat kurmak istiyor.

"İSTANBUL'DAKİ HALILARA AŞIĞIM"
Jason Seife: Yaptığım resimler farklı ülkelerinin halılarının bir karışımı gibi. İsfahan ve Tebriz halılarından Anadolu ve Azerbaycan halılarına kadar eserlerimde hepsinden bir şeyler var. Bazen de tamamen değişik tasarımlar yapıyorum. Ama halı dünyasının her yerinden ilham alıyorum. Türkiye’de, hassaten İstanbul’da çok zaman geçirdim. Ayasofya Camii’nin yanındaki Halı Müzesine âşığım.

ORTA DOĞU’DA YAŞANANLAR SANATI VURUYOR
Jason Seife “Orta Doğu’da el sanatlarının azalması beni kesinlikle çok üzüyor. Seyahatleri esnasında Batı müeyyidelerinin ve diğer siyasi meselelerin buna nasıl sebep olduğunu bizzat gördüm. Böyle devam ederse el sanatlarının modasının tamamen geçmesinden korkuyorum” diyor.