İmam-I Rabbanî hazretleri kimlere mektup yazdı?

 

Ekber Şah’ın ölümü üzerine yerine oğlu Selim Cihangir Şah geçti. Bunun zamanında önceden yıkılan, ihmal edilen İslam eserleri yenilendi. İmam-ı Rabbânî hazretlerinin çalışmalarının bereketi ile İslam dini, özellikle Hindistan’da çok kuvvetlendi. Çok kâfirler onun elinde Müslüman oldu. Binlerce günahkâr tövbe etti. Kendisini seven vali, kumandan, âlim ve hâkimlere yazdığı tesirli mektupları ile onları İslamiyet’i kuvvetlendirmeye, Ehl-i Sünnet itikadını yaymaya teşvik etti. Bu âlimler ve devlet adamları da onun tavsiyelerine uyarak bu yolda çok gayret sarf edip dinin kuvvetlenmesine hizmet ettiler. Öyle oldu ki, bidat ve küfür karanlığı ortadan kalktı, iman ve sünnet nuru her yeri kapladı.

 

 

Hazreti İmam’ın yazdığı mektuplar sadece gönderildikleri kimselerde kalmıyordu. Hemen çoğaltılıyor ve elden ele dolaşıyordu. Ayrıca Serhend’e gelip sohbetiyle şereflenenler bu mektuplardan bir miktar edinip memleketlerine götürürlerdi.

Osmanlı devletinde İslam medreselerinin en yükseği olan Medresetü’l-Mütehassısîn’de tasavvuf müderrisi yani profesörü olan Seyyid Abdülhakîm Arvâsî hazretleri sohbetlerinde “İslam dininde, Mektûbât kitabı kadar kıymetli hiçbir kitap yazılmamıştır” ve “Allah’ın kitabı olan Kur’ân-ı Kerîm’den ve Peygamberimizin hadîs-i serîflerinden sonra en kıymetli, en üstün kitap, İmam-ı Rabbânî’nin Mektûbât kitabıdır” buyururdu.

İmam-ı Rabbânî hazretlerinin, çok kıymetli kelâm ve fıkıh bilgilerini ihtiva eden, Resûlullah’ın güzel ahlâkını açıklayan uçsuz bucaksız bir derya mesabesindeki üç cilt Mektûbât kitabındaki toplam 536 mektup acaba kimlere yazılmıştı? Bu büyük velinin hitabına mazhar olmakla şereflenen talihli insanlar kimlerdi? 1977 yılında edindiğim Işık Kitabevi (şimdi Hakikat Kitabevi) yayınlarından Farsça Mektûbât’taki bütün mektupların ilk cümlelerine bakarak yaptığım çalışmanın neticesini aşağıda arz ediyorum.

 

 

a) 1. cildin ilk 20 mektubu, üstadı Hâce Muhammed Bâkî Billah Nakşibendî Ahrârî Kâbilî hazretlerine yazılmıştır.

b) Bâkî Billâh hazretlerinin oğlu Hâce Muhammed Abdullah’a 5 mektup yazılmıştır. Ayrıca 1. cildin kendi başına bir risale büyüklüğündeki 266. mektubu, biraderi Hâce Ubeydullah ile birlikte yine Hâce Abdullah’a yazılmıştır. 3. cildin 56. mektubu da Hâce Hüsâmeddîn Ahmed’in oğlu Hâce Cemâleddîn Hüseyin ile birlikte Hâce Abdullah’a yazılmıştır.

c) Üstadının hocası Hâcegî Muhammed Emkenegî hazretlerinin oğullarından Hâce Muhammed Kâsım’a 1. cildin 150 ve 168., Hâce Ebu’l-Kâsım’a da 180. mektubu gönderilmiştir.

 

 

a) Büyük oğlu Hâce Muhammed Sâdık hazretlerine 5 mektup yazılmıştır. Bunlardan 1. cilt 260. mektup uzun olup bir risale büyüklüğündedir. Hâce Muhammed Sâdık 1616 senesinde, 24 yaşında taundan vefat etmiştir. Babası ve mürşidine yazdığı mektuplardan üç adedi Mektûbât’ın birinci cildinin sonuna ilave edilmiştir.

b) İkinci oğlu Hâce Muhammed Sa’îd hazretlerine 13 mektup yazılmıştır. Ayrıca biraderi Hâce Muhammed Ma’sûm ile birlikte kendisine 9 adet mektup daha gönderilmiştir. Hâce Muhammed Sa’îd hazretlerinin kendi mektuplarının toplandığı Mektûbât-ı Sa’îdiyye kitabında 100 adet mektup vardır.

c) Üçüncü oğlu Hâce Muhammed Ma’sûm hazretlerine 16 mektup gönderilmiştir. İmam-ı Rabbânî hazretlerinin en büyük halifesi idi. 652 adet mektubu üç cilt halinde Mektûbât-ı Ma’sûmiyye kitabında toplanmıştır.

d) Ayrıca 3. cildin 83 ve 106. mektupları, isim belirtilmeden İmam-ı Rabbânî hazretlerinin oğullarına yazılmıştır.

e) Biraderlerinden Meyân Şeyh Muhammed Mevdûd ve Meyân Şeyh Gulâm Muhammed’e üçer adet mektup yazılmıştır.

 

 

a) İmam-ı Rabbânî hazretlerinin halifelerinden Seyyid Mîr Muhammed Nu’mân Bedahşî daha önce Bâkî Billah hazretlerinin talebesi idi. Talebe yetiştirmek üzere Burhanpûr’da vazifeli idi. Kendisine 33 mektup gönderilmiştir. Ayrıca 1. cildin 179. mektubu oğlu Mîr Abdullah’a, 190. mektubu oğullarından birine, 3. cildin 44. mektubu oğlu Mîr Abdurrahman’a yazılmıştır.

b) Seyyid Nakîb Şeyh Ferîdeddîn Buhârî devletin diyanet işleri reisi idi. Kendisine 21 mektup gönderilmiştir.

c) Bâkî Billah hazretlerinin talebesinden Mirzâ Hüsâmeddîn Ahmed Dehlevî valiliği terk edip bu yolu seçmişti. İmam-ı Rabbânî hazretlerinin büyüklüğünü de herkesten iyi bilirdi. Kendisine 16 mektup gönderilmiştir. Ayrıca oğlu Hâce Cemâleddîn Hüseyin’e, 2. cildin 42., 3. cildin 81. ve Bâkî Billah hazretlerinin oğlu Hâce Muhammed Abdullah ile birlikte 3. cildin 56. mektubu yazılmıştır.

d) Hâce Muhammed Hâşim Bedahşî Keşmî İmam-ı Rabbânî hazretlerinin halifelerindendir. Yanından hiç ayrılmazdı. Hatta Hazreti İmam askerde iken iki sene boyunca hep hizmetinde oldu. Mektûbât’ın üçüncü cildindeki mektupları 7 senede toplayarak 1630’da tamamladı. Ayrıca Berekât kitabını yazarak İmam-ı Rabbânî hazretlerinin, üstatlarının ve talebelerinin hayatlarını insanlığa duyurdu. Kendisine 14 mektup gönderilmiştir.

e) Hân-ı Hânân lakabıyla meşhur olan Mirzâ Abdürrahîm, Ekber ve Selim Cihangir Şah’ın devlet adamlarından idi. Gücerat valisi iken 1627’de vefat etti. Kendisine 13 mektup gönderilmiştir. Ayrıca oğlu Mirzâ Dârâb Hân’a da 4 adet mektup yazılmıştır.

f) Mevlânâ Muhammed Sıddîk Bedahşî Keşmî, Hidâye lakabı ile meşhurdur. Hâce Bâkî Billah’ın sohbeti ile şereflendi. Onun vefatından sonra İmam-ı Rabbânî hazretlerinin sohbet ve hizmetine kavuşarak halifelerinden oldu. Kendisine 12 mektup gönderilmiştir.

g) İmam-ı Rabbânî hazretlerinin halifelerinden Molla Muhammed Tâhir Bedahşî, önce subay idi. İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin sohbetine kavuşarak kendisine çok hizmet etti. Taliplilere talim için Cunpûr’a gönderildi. 11 mektup gönderilmiştir.

h) Şeyh Bedî’uddîn Sehârenpûrî İmam-ı Rabbânî hazretlerinin halifelerindendir. İrşad için Sehârenpûr ve Egre’de vazifelendirildi. Kendisine 10 mektup gönderilmiştir.

i) Seyyid Mîr Muhibbullah Mankpûrî İmam-ı Rabbânî hazretlerinin halifelerindendir. Mankpûr’a irşada gönderildi. Kendisine 10 mektup gönderilmiştir.

j) Hâce Muhammed Eşref Kâbilî kumandan idi. Kendisine 8 mektup gönderilmiştir. Ayrıca 1. cildin 235. mektubu Molla Abdülgafûr Semerkandî ve Hacı Bey Firketî ile birlikte ve 2. cildin 30. mektubu Hacı Muhammed Firketî ile birlikte kendisine yazılmıştır.

k) Mevlânâ Muhammed Sâlih Bedahşî Gülâbî İmam-ı Rabbânî hazretlerinin halifelerindendir. Mürşidinin her gün ve her gece yaptığı ibadetleri ve vazifeleri, Muhammed Ma’sûm hazretlerinin işaret ve emirleri üzerine toplamış ve yazmıştır. Kendisine 8 mektup gönderilmiştir.

l) Hâce Şerefeddîn Hüseyin Bedahşî’ye 8 mektup gönderilmiştir.

m) Mevlânâ Ahmed Berkî İmam-ı Rabbânî hazretlerinin halifelerindendir. İrşad vazifesiyle memleketi Berk şehrine gönderilmişti. Kendisine 6 mektup gönderilmiştir.

 

 

Beşer mektup gönderilenler (6 kişi): Mevlânâ Abdülhayy Hisârî Buhârî, Şeyh Abdülhamîd Bengâlî, Mevlânâ Muhammed Sâdık Keşmîrî, Molla Hacı Muhammed Lahorî, Şeyh Muhammed Çetrî, Şeyh Muhammed Yûsuf Berkî.

Dörder mektup gönderilenler (6 kişi): Seyyid Mahmûd, Molla Hasan Keşmîrî, Meyân Şeyh Müzzemmil, Molla Abdülkâdir Enbâlî, Mevlânâ Bedreddîn Serhendî, Seyyid Mîr Şemseddîn Alî Halhâlî.

Üçer mektup gönderilenler (15 kişi): Molla Muhammed Kılıç Hân, Şeyh Dervîş, Mirzâ Kılıcullah b. Kılıç Hân, Cebbârî Hân, Mirzâ Fethullah Hakîm, Pehlivan Mahmûd, Molla Abdülvâhid Lahorî, Hâfız Mahmûd Lahorî, Molla Tâhir Lahorî, Şeyh Hasan Berkî, Mevlânâ Emânullah Fakîh, Nûr Muhammed Tehârî, Hâce Muhammed Takî, Maksûd Alî Tebrîzî, Mîr Mansûr.

İkişer mektup gönderilenler (38 kişi): Hâce Cihân, Hâce Ammek, Şeyh Nizâm Tehânîserî, Seyyid Şeyh Abdülvehhâb Buhârî, Hân-ı A’zam, Mirzâ Bedîu’z-zamân, İskender Hân Lodî, Şeyh Kebîr, Meyân Seyyid Ahmed Becvârî, Hâce Cemâleddîn Hüseyin Gülâbî, Sofî Kurbân Bey, Molla Abdülhak Dehlevî, Molla Yâr Muhammed Kadîm-i Bedahşî, Mîr Sâlih Nişâpûrî, Molla Safer Ahmed Rûmî, Hâce Muhammed Mukîm Kusûrî, Şeyh Bahâeddîn Serhendî, Molla Muhammed Ma’sûm Kâbilî, Molla Abdülgafûr Semerkandî, Molla Şems, Molla Abdurrahmân Müftî Kâbilî, Molla Sâdık Kâbilî, Seyyid Mîr Mü’min Belhî, Molla Muhammed Emîn Gülâbî, Şeyh Abdüssamed Sultânpûrî, Mirzâ Muzaffer Hân, Mansûr-ı Arab, Sadr-ı Cihân, Molla Şekîbî İsfehânî, Seyyid Enbiyâ Sârengpûrî, Şeyh Nûr Muhammed, Hacı Muhammed Yûsuf Keşmîrî, Mevlânâ Hacı Muhammed Firketî, Mirzâ Şemseddîn, Hân-ı Cihân, Molla Muhammed Murâd Bedahşî Keşmî, Mevlânâ Sultân Serhendî, Mevlânâ Hamîd Ahmedî Ecmîrî.

 

 

a) 3. cilt 114. mektubun kime gönderildiği yazılı değildir.

b) 3. cilt 47. mektup, devrin hükümdarı Selim Cihangir Şah’a gönderilmiştir.

c) 1. ciltteki 86. mektup Cerk pergenesindeki (Babürlü İmparatorluğu’nda dirlik) bir hâkime, 104. mektup Mestekin pergenesi kadılarına, 2. cilt 15. mektup Sâmâne şehri ileri gelenleri ve halkına gönderilmiştir.

d) 1. cilt 167. mektup Herdîram isimli bir Hindu’ya yazılmıştır.

e) 3. ciltteki 17. mektup dinine bağlı saliha bir hanıma, 34. mektup Mîr Muhammed Emîn’in annesine, 41. mektup yine saliha bir hanıma yazılmıştır.

Kalan 90 mektup ayrı ayrı kişilere gönderilmiştir. İsim benzerliği olsa dahi unvanı ve memleketi uyuşmayanlar ihtiyaten birleştirilmediğinden bunlardan çok az bir bölümü, yukarıdan beri saydıklarımızdan bazıları ile aynı kişiler olabilir. Netice olarak Mektûbât-ı Şerîf’teki 536 mektup yaklaşık 190 farklı kişiye gönderilmiştir diyebiliriz.