Deyimlere değinelim
30 Ağustos 2020 02:00
Yok konsept oluşturmak, yok meeting ayarlamak, yok timing yapmak, yok brunch’a katılmak, yok başkasına forwırdlamak, yok kişiyi sosyal medyada stalklamak. İyice uydurukça bir hâl aldı gidiyor Türkçe. Bari arada hatırlatalım da belki kalır bir iki emare zihinlerde…
Neyse, sakinim, hıhım, öhhöö, iyiyim yok bişeeyyyYYY! Efem, yanlış kullandığımız deyim ve atasözleri mevcut. Daha önce bir kısmına değinmiştik, biraz daha derinlere inelim;
“Cürmü kadar yer yakar” dersek suçu kadar yer yakar manasına gelir, “Cirim kadar yer yakar” dersek hacmi kadar anlamına gelir. Söylemek istediğimiz hacimse doğru olan da “Ateş olsa cirmi kadar yer yakar”dır.
Baldız baldan tatlıdır ifadesi her anlamda yanlış. Doğrusu; “Daldız baldan tatlıdır”. Daldız, balı petekten almak için kullanılan bir alettir.
“Ziyaretin kısası makbuldür” değil, “Ziyaretin kısas’ı makbuldür” (Kısas: karşılıklı olan.)
“Kelli felli” yanlış, doğrusu ‘Kerli ferli’ Ker; kuvvet. Fer; iktidar anlamındadır.
“İnce eleyip, sık dokumak” yanlış. Doğrusu “İnce eğirip sık dokumak” dır.
“Altı kaval üstü şişhane” değil “Altı kaval, üstü şeşhane”
(Kaval: namlu mermiyi nereye atacağı çok da kestirilemeyen düz bir borudur. Şeşhane: mermiyi atış ekseni etrafında döndürerek çok daha hassas nişan almayı sağlayan altı yivli namludur)
“Zürefanın düşkünü beyaz giyer kış günü” deyimindeki yanlış anlaşılmayı da düzeltirsek sevinirim. Bu deyimdeki “zürefa” kelimesini bir hayvan ismi olan “zürafa” ile karıştırmamalıdır. Zürefa kelimesinin kökü Arapça olup “zarif” kelimesinin çoğuludur. Zariflerden (şık, gösterişli giyimlilerden) olacağım diye zevksizlik örneği sergileyen kimseler için söylenmiştir.
“Yalancının mumu yatsıya kadar yanar’’ Bu söz insanlar tarafından yalancının yalanı en kısa sürede anlaşılır diye yorumlanıyor. Bu yorum doğru olmakla birlikte eksik ve hatta yanlış. Zira bu sözün ortaya çıkışı şöyle imiş: Eskiden yatsıyı kılmadan yatan bazı kişiler dışarıdan bakanlar yatsıyı kılıyor sansınlar diye yatmadan önce yatsının sonuna kadar yanacak bir mum yakarlarmış. Sözün aslı da buymuş...
“Aslan yattığı yerden bellidir.’’ Herkes bu sözü yatağın temizlenmesi anlamında anlıyor ama aslan yattığı yeri temizler mi ki temizlik için aslan örnek gösteriliyor. Hâlbuki sözün asıl anlamı “Bir aslanın aslan olduğunu belli etmesi için ayağa kalkıp kükremesine gerek yok yattığı yerde bile o aslandır.’’ şeklindedir.
“Başımız sağ olsun’’ hem yanlış anlaşılıyor hem de “Başınız sağ olsun’’ şeklinde yanlış söyleniyor. Diyelim ki, sapasağlam ve genç bir oğlunu kaybetmiş bir anneye ‘’Başın sağ olsun’’ demek “Aman üzülme o öldü ama sen sağsın ya ona bak’’ demek değil midir? Hâlbuki sözün aslı “Başımız sağ olsun’’ yani “devletimiz var olsun’’dur.
Hile hurda deyiminin orijinali “hile hud’a”. “Hud’a” aldatmak ve kötülük anlamlarında. Yani sanıldığı gibi hurda ile ilgili bir durum söz konusu değil.
Ninem diyor ki; Bana benden olur, her ne olursa, başım rahat bulur, dilim durursa.
Neyse, sakinim, hıhım, öhhöö, iyiyim yok bişeeyyyYYY! Efem, yanlış kullandığımız deyim ve atasözleri mevcut. Daha önce bir kısmına değinmiştik, biraz daha derinlere inelim;
“Cürmü kadar yer yakar” dersek suçu kadar yer yakar manasına gelir, “Cirim kadar yer yakar” dersek hacmi kadar anlamına gelir. Söylemek istediğimiz hacimse doğru olan da “Ateş olsa cirmi kadar yer yakar”dır.
Baldız baldan tatlıdır ifadesi her anlamda yanlış. Doğrusu; “Daldız baldan tatlıdır”. Daldız, balı petekten almak için kullanılan bir alettir.
“Ziyaretin kısası makbuldür” değil, “Ziyaretin kısas’ı makbuldür” (Kısas: karşılıklı olan.)
“Kelli felli” yanlış, doğrusu ‘Kerli ferli’ Ker; kuvvet. Fer; iktidar anlamındadır.
“İnce eleyip, sık dokumak” yanlış. Doğrusu “İnce eğirip sık dokumak” dır.
“Altı kaval üstü şişhane” değil “Altı kaval, üstü şeşhane”
(Kaval: namlu mermiyi nereye atacağı çok da kestirilemeyen düz bir borudur. Şeşhane: mermiyi atış ekseni etrafında döndürerek çok daha hassas nişan almayı sağlayan altı yivli namludur)
“Zürefanın düşkünü beyaz giyer kış günü” deyimindeki yanlış anlaşılmayı da düzeltirsek sevinirim. Bu deyimdeki “zürefa” kelimesini bir hayvan ismi olan “zürafa” ile karıştırmamalıdır. Zürefa kelimesinin kökü Arapça olup “zarif” kelimesinin çoğuludur. Zariflerden (şık, gösterişli giyimlilerden) olacağım diye zevksizlik örneği sergileyen kimseler için söylenmiştir.
“Yalancının mumu yatsıya kadar yanar’’ Bu söz insanlar tarafından yalancının yalanı en kısa sürede anlaşılır diye yorumlanıyor. Bu yorum doğru olmakla birlikte eksik ve hatta yanlış. Zira bu sözün ortaya çıkışı şöyle imiş: Eskiden yatsıyı kılmadan yatan bazı kişiler dışarıdan bakanlar yatsıyı kılıyor sansınlar diye yatmadan önce yatsının sonuna kadar yanacak bir mum yakarlarmış. Sözün aslı da buymuş...
“Aslan yattığı yerden bellidir.’’ Herkes bu sözü yatağın temizlenmesi anlamında anlıyor ama aslan yattığı yeri temizler mi ki temizlik için aslan örnek gösteriliyor. Hâlbuki sözün asıl anlamı “Bir aslanın aslan olduğunu belli etmesi için ayağa kalkıp kükremesine gerek yok yattığı yerde bile o aslandır.’’ şeklindedir.
“Başımız sağ olsun’’ hem yanlış anlaşılıyor hem de “Başınız sağ olsun’’ şeklinde yanlış söyleniyor. Diyelim ki, sapasağlam ve genç bir oğlunu kaybetmiş bir anneye ‘’Başın sağ olsun’’ demek “Aman üzülme o öldü ama sen sağsın ya ona bak’’ demek değil midir? Hâlbuki sözün aslı “Başımız sağ olsun’’ yani “devletimiz var olsun’’dur.
Hile hurda deyiminin orijinali “hile hud’a”. “Hud’a” aldatmak ve kötülük anlamlarında. Yani sanıldığı gibi hurda ile ilgili bir durum söz konusu değil.
Ninem diyor ki; Bana benden olur, her ne olursa, başım rahat bulur, dilim durursa.